ChúngTa.com

Giữ cho một ngôi nhà được bền vững là cái móng. Giữ cho một quốc gia được bền vững là nền tảng tinh thần của dân tộc. Đoàn quân thiện chiến Mông Cổ đã từng dùng lưỡi gươm và vó ngựa dẫm nát nhiều đồng cỏ và thành phố Á, Âu để kiến tạo một đế quốc mênh mông. Nhưng sau khi chinh phục Trung Quốc, lập ra triều Nguyên thì những vó sắt kiêu hãnh đó dễ dàng bị khuất phục bởi những ngọn bút lông mềm mại, để cả một đế chế hùng cường với những thảo nguyên tan biến đi trong nghiên mực của nền văn minh Hoa Hạ! Mấy trăm năm sau, điều đó cũng lặp lại cho người Mãn Châu với triều Thanh. Những lâu đài nguy nga được xây trên cát đó đã bị đợt thuỷ triều của nền văn hoá cao hơn cuốn trôi đi, chỉ để lại những dấu tích nhạt mờ của một thời vang bóng. Suốt một ngàn năm đô hộ, người Việt, dầu chỉ ít ỏi như một dân tộc thiểu số, vẫn bất khuất ngẩng cao đầu không chịu bị đồng hoá trước kẻ thù phương bắc, để phục quốc xưng vương và giành lại nền tự chủ. Điều đó cho thấy căn nguyên sâu xa trong sự tồn vong của một dân tộc không nằm trong sự hưng thịnh nhất thời về kinh tế, mà tàng ẩn trong chính đời sống tinh thần. Mà nuôi dưỡng đời sống tinh thần cho nhiều thế hệ là trách nhiệm của ngành giáo dục.

Nền giáo dục, nền tảng của mọi nền tảng, mà hơn cả phần tư thế kỷ vẫn chưa đặt nổi nền tảng cho một bộ sách giáo khoa. Cái trò thử nghiệm và việc thay đổi sách giáo khoa xoành xoạch, mỗi năm một loại sách giáo khoa, khiến em không thể đọc sách của anh chị, đến nay vẫn còn là điều đau đầu nhức óc với gia đình học sinh nghèo. Phải hơn một phần tư thế kỷ rồi mới lọ mọ quay về với cái gọi là “thống nhất về chữ viết” với cấp tiểu học ! Một điều tưởng chừng như trò đùa vô ý thức lại xảy ra với tất cả sự nghiêm túc đáng ngạc nhiên. Ngưỡng cửa vào đại học lại bị lúng túng trong phương thức tuyển chọn. Hình như không có năm nào lại không có những sai sót cơ bản về kiến thức trong các đề thi ở các cấp. Một hiện tượng có lẽ chỉ xảy ra ở nước ta. Mà dường như không một tập thể hay cá nhân nào mạnh dạn đứng ra chịu trách nhiệm, và nói lời xin lỗi chân thành với thế hệ trẻ cùng các bậc phụ huynh. Tinh thần trách nhiệm đã bị biến thành một loại xa xỉ phẩm mà không có ai dùng tới. Nền tảng đạo lý, do đó, cũng bị biến tướng theo.

Tri thức, sản phẩm chính của giáo dục, đã bị biến thành món hàng rẻ tiền. Cảnh tượng bát nháo trong việc mua bằng bán cấp đồng nghĩa với việc mua quan bán tước, bởi vì chính các mảnh bằng đó đảm bảo tiêu chuẩn cho cái ghế ngồi của những cán bộ bất tài, xảy ra gần như công khai. Điều đó cũng giải thích vì sao suốt mấy chục năm qua, “con rùa hành chính”, được những quan chức bất tài chiếm chỗ của rùa thần Kim Quy, để ngẩng cao đầu thách thức mọi nỗ lực đổi mới, khiến cho guồng máy hành chính càng thêm trì trệ. Đó là cái giá phải trả rất đau xót cho một quan điểm về giáo dục.

Cho đến nay, nền giáo dục vẫn tiếp tục bị sa lầy trong sự mâu thuẫn giữa chi tiêu và chất lượng. Đã có biết bao nhiêu cậu tú, cô tú đi thi đại học với cái đầu rỗng tuênh kiến thức! Giáo viên, nhất là giáo viên tiểu học, trung học cơ sở không thể cho điểm học sinh theo đúng trình độ mà phải cho điểm dưới áp lực nặng nề của chỉ tiêu. Rồi cuối năm vẫn cùng nhau ngồi lại liên hoan để tổng kết và đánh giá cao thành quả đạt được. Một sự dối trá đến kinh khủng mà vẫn được nhiều người hồn nhiên chấp nhận, giống như chúng ta cứ sơn son thếp vàng một cái gốc cây lung lay lụn bại, và cứ trông chờ những trái ngon. Chúng ta sẽ nhận được gì từ lực lượng kiến tạo đất nước như thế trong tương lai?

Chỉ biết cảm cái đẹp của mì tôm

Nền giáo dục hiện nay không chỉ hạn chế trong chất lượng trong nhà trường phổ thông, sự lúng túng trong các cuộc tuyển sinh đại học, mà nhìn rộng ra ta càng đáng lo ngại hơn nữa trước đời sống văn hoá, vì chúng chỉ là cái quả tất yếu của cái nhân giáo dục.

Mặt bằng văn hoá của cả xã hội đang có nguy cơ bị suy thoái, qua những gì ta nhận thấy trên các phương tiện thông tin đại chúng và thị trường sách vở. Người ta bày bán đủ thứ hàng hoá nhưng toàn là những món rẻ tiền và không có chất lượng cao. Hàn Quốc mới tập tễnh đặt chân vào miền nam trước năm 1975 với món mì tôm bìnhdân đặc sản, thế mà ngày nay đã có thể ngang nhiên chiếm lĩnh nền điện ảnh Việt Nam với những bộ phim không khá hơn món mì tôm kia mấy chút, dù nền công nghệ tiên tiến của họ đã thêm vào đó rất nhiều các thứ sa tế và bột ngọt của thời trang. Các loại phim đó đã ảnh hưởng không nhỏ đối với thị hiếu của thế hệ trẻ, những người không được nền giáo dục cung cấp đủ kiến thức để phân biệt giá trị chân thực của điện ảnh với các mốt môi són và quần áo. Nhìn dưới góc độ giáo dục, thì một đời sống tinh thần dung tục, hời hợt và nhợt nhạt cũng nguy hiểm không kém hiểm hoạ ma tuý trong giới trẻ hiện nay. Chúng ta không phủ nhận là mỗi giai đoạn, mỗi thế hệ đều có một cái gu thẩm mỹ riêng, nhưng nếu cứ vô tình để cho sự dung tục lấn át mất cái đẹp chân chính thì đó là lỗi của văn hoá và giáo dục, vì điều đó kéo theo sự suy thoái về đời sống tinh thần. Thị hiếu của thế hệ trẻ, nếu không được định hướng bởi các nhà phụ trách văn hoá và giáo dục, thì sẽ giống như nước, thường có khuynh hướng chảy xuống chỗ thấp. Cũng như hướng dẫn một đứa bé học âm nhạc hay ngoại ngữ vẫn luôn khó khăn hơn là bày chúng chơi bài hay đánh billard!

Nhưng có nên trách cứ thế hệ trẻ hay không, khi mà bên cạnh cảnh bát nháo trên, nền giáo dục với lối học rập khuôn và nhồi nhét kiến thức, cứ tiếp tục góp phần làm thui chột thêm trí thông minh, làm què quặt thêm đời sống tinh thần của các em? Cái học nhồi nhét vô bổ đã biến phần lớn các em thành những con vẹt học bài, vì sự sáng tạo tìm tòi đã bị tê liệt do phải mất quá nhiều thì giờ để đối phó với những bài giáo khoa dài lê thê vô ích và không có trọng tâm. Chúng ta có hy vọng gì về sự kiến tạo đời sống tinh thần cho đất nước, khi mà nền giáo dục không đào tạo nổi cho các em một đời sống tinh thần? Hình ảnh những diễn viên vớ vẩn của Trung Quốc và Hàn Quốc xuất hiện nhan nhản trên bìa vở của các học sinh ngày khai trường, thay cho những hình ảnh mang tính giáo dục, vẫn cứ tiếp diễn ra hàng bao nhiêu năm trời là một hiện tượng xã hội đáng đau xót, thế nhưng càng đau xót hơn là không thấy một cơ quan giáo dục nào quan tâm và lên tiếng.

Điều may mắn là chúng ta vẫn nhận ra trong thế hệ trẻ hiện nay, có nhiều em rất thông minh và tài hoa, tạo thành niềm tự hào cho dân tộc, và đã làm chúng ta phục lăn qua cuộc thi trong và ngoài nước về khoa học lẫn nghệ thuật. Nhưng chúng ta không nên tự lừa gạt nhau bằng cách vin vào đó để đánh giá chất lượng của nền giáo dục. Vài cơn mưa rào không thể làm thấm ướt cả một vùng đất quá đỗi khô cằn.

Một căn nhà bị gió mưa phá hoại liên tục mà không bị lún ngã, không phải vì sự phá hoại chưa trầm trọng, mà chính nhờ cái móng quá vững bền. Tôi muốn nói đến tinh thần đạo lý mang đậm nét nhân văn và sức chịu đựng phi thường của người Việt.

Đây có lẽ là những điều trông thấy rất đáng để đau lòng. Và có lẽ chuyện đau lòng nhất là khi trái tim con người đã bắt đầu chai sạn, đâm ra dững dưng hờ hững và không còn thấy đau lòng trước những chuyện rất đau lòng đó!