ChúngTa.com

Trên đời này nhiều chuyện cứ tưởng bình thường nhưng hễ động đến hơi bị ngỡ ngàng, ví như câu hỏi ngón tay nào dài nhất có khi phải nghĩ một lúc hoặc một năm có mấy tháng 31 ngày lại phải ngẫm chán mới nói được.

Chuyện dạy và học cũng là một vấn đề xã hội, tất nhiên, đến tuổi cắp sách đến trường, học non-stop cho hết phổ thông thi vào đại học, nếu suôn sẻ sẽ học tiếp mấy năm nữa và ra trường đi làm, còn đã làm rồi muốn học lại có kiểu học từ xa, chuyên tu, tại chức... Nếu hỏi thử xem bạn đã học bao nhiêu năm rồi, chưa chắc đã có câu trả lời chính xác ngay, nhưng mỗi người bình thường sẽ được giáo dục hoặc ràng buộc với giáo dục từ 12 -18 năm ròng rã. Hiểu nôm na, giáo dục là một hoạt động nhằm tác động một cách có hệ thống đến sự phát triển tinh thần, thể chất của một đối tượng nào đó, làm cho đối tượng ấy dần dần có được những phẩm chất và năng lực như yêu cầu đề ra. Như vậy, giáo dục sẽ bao gồm cả người dạy và người học trong quá trình bồi dưỡng tiếp thu tri thức, đạo đức dưỡng dục tinh thần, trí tuệ.

Từ xưa đến nay, giáo dục bao giờ cũng được coi trọng trong tất cả mọi thể chế xã hội và là điều kiện tiên quyết nếu xã hội ấy muốn thịnh vượng, phát triển. Sách Lễ Ký viết: Ngọc không giũa không thành đồ, người không học không thành đạo. Kinh Lễ viết: Dựng nước, giữ dân lấy học làm đầu; Quản Tử nói: Kế hoạch một năm không gì bằng trồng lúa, kế hoạch 10 năm không gì bằng trồng cây, kế hoạch trọn đời không gì bằng trồng người. Tùy theo hoàn cảnh lịch sử, điều kiện phát triển thực lực của mình mà quốc gia nào cũng xây đựng cho mình một chiến lược giáo dục gốc rễ và lâu dài, thậm thí còn giữ riêng một vài bí kíp phát triển giáo dục độc chiêu, không phổ biến rộng rãi, khiến cho nhiều nước khác phải sang tận nơi nghiên cứu học hỏi, đó là các trường hợp của Anh, Mỹ, Pháp, Australia, Singapore và giờ đây thêm cả Nhật, Trung Quốc...

Nước ta, một tháng sau ngày độc lập, tháng 10-1945, theo chỉ đạo của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Bộ Giáo dục đã ra tuyên bố nêu rõ mục đích cao cả, phương pháp của nền giáo dục mới là: Tôn trọng nhân phẩm rèn luyện ý chí, phát triển tài năng của mọi người để phụng sự đoàn thể và góp phần vào cuộc tiến hóa chung của nhân loại. Phương pháp của nền giáo dục mới là xóa bỏ lối học nhồi sọ, hình thức, chú trọng phần thực học, phần học về chuyên môn nghề nghiệp chiếm một vị trí quan trọng, hết sức đề cao tinh thần khoa học nhằm giúp học sinh có lối nhận thức khoa học, phát triển óc phê bình, óc phân tích và "tổng hợp", tinh thần sáng tạo và óc thực tế. Từ đó trải qua rất nhiều những biến động lịch sử thăng trầm của đất nước, nền giáo dục của ta thực hiện nhiều chương trình cải cách lớn nhằm thay đổi nội dung, mức độ nặng nề của sách học, nhiều tài liệu tham khảo hơn, thay đổi trình tự phát âm, cắt xén nét chữ viết, đưa toán học cao cấp vào tiểu học, để học sinh lớp 5 bàn về giới tính, rồi giá cả đi học đang leo thang... nhưng với mọi giải pháp ấy, thành tích giáo dục của ta vẫn xoay tròn rồi dừng ở mức đáng lo ngại và vẫn liên tục cải cách?!

Hãy khoan bàn về sai sót của chương trình và phương pháp giáo dục, ta thử tìm hiểu về người dạy và người học, hai đối tượng chủ yếu của giáo . Người dạy học (giáo viên) vốn đã vất vả và khổ cực rồi, nhưng nổi trội nhất vẫn là việc bán cháo phổi không đủ tiền nuôi phổi. Trước kia, giáo viên bỏ dạy học hoặc vừa dạy vừa làm thêm nghề bán nước trà, đạp xích lô bởi lương thấp. Bây giờ, giáo viên chuyển nghề, bỏ dạy vì lương không đủ sống nhưng tập trung chủ yếu ở lứa mầm non, mẫu giáo vì những giáo viên từ tiểu học trở lên còn có thể kèm thêm, kiếm của ngoài liên hoàn để cải thiện thu nhập. Vấn đề lương cơ bản thấp, phụ cấp tắc bụp của nhà giáo vốn đã kéo dài từ lâu, chưa có cách nào khắc phục được, trừ một số kinh doanh tri thức hoặc dạy theo xu hướng thị trường vụ lợi, còn đa số giáo viên vẫn vật lộn với cuộc sống, mà đoản thực sao vực nổi đạo? Vì thế nên dù có yêu nghề đến mấy, những tác động của cơm áo gạo tiền vẫn ít nhiều khiến cho lửa nhiệt tình của các thầy cô giảm đi đành chấp nhận nếu theo nghề phải bóp bụng lụy nghề. Và đó cũng là một trong những nguyên nhân chính khiến cho bài giảng trên lớp chưa sáng tạo, ít thực tế cuộc sống, dựa vào giáo án mẫu khô khan và hướng cho học sinh trả lời máy móc theo nội dung sắp đặt trước.

Người học (học sinh) đều muốn đến lớp để học hành có thầy có bạn nhưng hoàn cảnh sống gieo neo khiến cho nhiều học sinh muốn đến trường mà không có đủ điều kiện, còn ngược lại nhiều em thừa điều kiện lại không muốn đến trường. Thật lạ lùng khi thấy những học sinh nghèo vượt khó lại học giỏi, ham học và phấn đấu vượt qua muôn vàn gian khổ để dùi mài kinh sử, vươn tới chân trời ước mơ bình dị thiết thực: Xóa đói giảm nghèo. Trong khi những học sinh ở nhà cao cửa rộng, xe ga đi học, dùng điện thoại di động, quần áo moden, nhuộm tóc, sơn móng tay, nhưng lười và ngại học, cốt chỉ đến trường học hộ cha mẹ rồi đòi hỏi vật chất, thỏa mãn nhu cầu hưởng thụ sống gấp chứ chưa bao giờ nghĩ rằng đang bước đến giai đoạn cuối của căn bệnh ghét chữ - hỏng người, mất đi tương lai của bản thân mình, gia đình và đất nước.

Từ đó, có thể khái quát lại rằng, một bộ phận người dạy và người học đang bị phân tâm và giảm nhiệt huyết, phần vì sức ép về mức sống, bệnh thành tích, sính bằng cấp, trọng chỉ tiêu và rối về phương pháp, phần vì hoặc không gánh nổi chương trình thí nghiệm kéo dài, gây tâm lý nặng nề hoặc chịu ảnh hưởng đa diện của xu thế chuộng vật chất và tài chính từ thị trường thực dụng.

Tính đến hết năm ngoái, đội ngũ giáo viên trong cả nước từ mầm non đến đại học là hơn một triệu thầy cô trong đó có gần 6.000 tiến sĩ và gấp ba số đó là thạc sĩ và theo kế hoạch đến năm 2010 sẽ nâng cấp trình độ tất cả giáo viên đại học từ tiến sĩ trở lên! Trong khi ấy, có đến hơn 1.000 bài thi vào một trường đại học đạt điểm 0 và thậm chí 655 bài thi vào Trường đại học Sư phạm Hà Nội (tức là trường đào tạo giáo viên để dạy học) cũng đạt điểm 0. Như vậy, đủ thấy những chỉ số học hàm, học vị không nói lên điều gì logíc để giúp cho một nền giáo dục có chất lượng thỏa đáng, như mong đợi, mà chính những kết quả học và thi mới khẳng định phương pháp giáo dục có hiệu quả hay không? Người ta sẽ băn khoăn hỏi rằng: Có cần thiết nâng cấp khối lượng kiến thức để cao hơn thế giới không? Sao chương trình giáo dục, sách giáo khoa thay đổi như thay áo vậy sách mới đè sách cũ, vừa tốn kém, vừa vẫn phải in bổ sung đính chính? Cách giảng dy theo bài mẫu, chấm điểm theo khuôn đáp án học thuộc lòng như sáo, trả lời như vẹt “liệu” có phát huy được tính sáng tạo và thực tiễn của học sinh không? Và không những học sinh, phụ huynh, và kể cả giáo viên đang thấp thỏm lo kiểu thi hai trong một, ba trong một và một thay cho tất cả sẽ thế nào? Sự khập khiễng giữa tỷ lệ 30% trường học còn chưa có nhà vệ sinh, có học sinh thiếu tiền bị cả lớp biểu quyết phải nghỉ học và một số trường hiện đại hóa đến mức hàng ngày thông báo tình hình học tập của học sinh vào máy di động của phụ huynh, con em các gia đình khá giả đua nhau vào học trường Tây, lấy bằng ngoại đâu phải là biểu hiện về môi trường, chất lượng và phương pháp giáo dục tiên tiến?

Hamlet của Shakespeare chỉ lăn tăn mỗi một điều tồn tại hay không tồn tại, còn chúng ta bây giờ trăn trở đau đầu hơn vì lời cổ nhân nói rằng: Làm thầy lang nhầm thì giết chết một người; làm thầy địa lý nhầm giết chết một dòng họ; làm giáo dục nhầm thì giết chết một thế hệ, làm văn hóa nhầm giết chết cả một thời đại. Bởi vậy, câu hỏi cần phải hỏa tốc trả lời là: Liệu các nhà giáo dục học có gì nhầm lẫn hay không?