ChúngTa.com

Tập Hoa Đường tùy bút – Kiến Văn, Cảm Tưởng I, với bài cuối cùng Cô Kiều và tôi viết còn dở dang là những lời tâm sự ông rút từ ruột gan mình muốn thổ lộ, nhắn gửi với người đời sau. Đây là bản thảo đầu tiên ông viết chỉ để mình đọc, chưa phải để đưa đi in.PhamTon's blog đã thu thập bản sao chụp toàn bộ 11 bài ấy và công bố nguyên văn.

Tục ngữ có câu: Chỉ buộc chân voi. Sợi chỉ mà buộc được chân con voi, một cái hãm rất mong manh mà cầm được một cái sức rất to mạnh. Phàm dùng những phương pháp, những kế hoạch thuộc về đạo lý, thuộc về tinh thần mà ngăn ngừa cầm giữ những thị dục thuộc bản năng của cá nhân, hay là những lực lượng vô ý thức của quần chúng, toàn là dùng sợi chỉ mà buộc chân con voi cả. Vì thói quen, vì giáo dục, con voi kính cẩn sợ hãi, không dám đụng chạm đến, thời sợi chỉ vẫn thiêng liêng, vẫn đủ sức cầm giữ con voi không đâm quàng đạp bậy. Nhưng nếu thốt nhiên vì duyên cớ gì, không còn lòng kính cẩn sợ hãi đó nữa, thời ôi thôi! sợi chỉ chỉ là sợi tơ mành, thấm tháp chi mà cầm giữ được chi! Con voi bấy giờ sẽ tự do chạy ùa vào trong cửa hàng đồ sứ, theo như lời ngạn ngữ tây, rồi đâm quàng đạp bậy vài cái, bao nhiêu bát kiểu đồ mẫu loảng xoảng tan nát cả.

Nền nếp của gia đình, trật tự trong xã hội, kỷ luật của cá nhân, phần nhiều cũng chỉ căn cứ ở mấy sợi chỉ vô hình do đạo đức tôn giáo đời đời dùng để ngăn cái thị dục vô nhai (không có bờ bến – PT chú) của người ta, ngăn sự xuẩn động vô ý của quần chúng. Nếu những sợi chỉ ấy mà trùng mà đứt, thời có nguy hiểm đến văn minh của loài người. Vì cả cái lâu đài văn minh của nhân loại cũng ví như hàng đồ sứ nọ, chớ để cho con voi quần chúng ùa vào mà phá bậy.

Đời này là đời mị chúng, nhất thiết cái gì cũng kêu gào đến quần chúng, không biết rằng quần chúng là một sức mạnh cần phải điều khiển, chứ không để cho phóng túng được. Quần chúng phải buộc bằng những sợi chỉ vô hình của đạo đức, luân lý, phong tục, tập quán, sợi chỉ mong manh nhưng cũng là sợi chỉ thiêng liêng, nhờ đó mà loài người mới thành xã hội có kỷ cương, nếu không thời chỉ là những đám đông ô hợp, hỗn hào, loạn tạp.

Cho nên những sợi chỉ vô hình đó, chúng ta phải biết giữ gìn mà tôn trọng. Mỗi khi đụng chạm đến, phải hết sức cẩn thận, vì đã đứt rồi không sao nối lại được nữa.

Thứ nhất là kẻ có trách trị dân trị nước, lại càng phải thận trọng lắm và phải nhớ rằng: một dân không biết kính nữa là một dân bất trị vậy.