Phản tỉnh không phải để bôi nhọ dân tộc

04:39 CH @ Thứ Năm - 27 Tháng Ba, 2014

Trên ý nghĩa nhất định, ý thức về sự phản tỉnh là yếu tố có vai trò quan trọng đối với sự phát triển. Ðối với mỗi quốc gia, dân tộc, phản tỉnh giúp nhận chân các hạn chế và nhược điểm, từ đó triển khai biện pháp khắc phục. Tuy nhiên, nếu phản tỉnh thực hiện một cách thiếu khách quan sẽ rất dễ rơi vào xu hướng soi mói, bới móc, không đưa tới tác động tích cực.

Theo nghĩa thông thường, phản tỉnh là tự kiểm tra tư tưởng, hành động trong quá khứ để nhận ra sai lầm, tìm cách phòng tránh. Vì vậy, phản tỉnh luôn mang tính tự giác và tự thân, lấy chính mình làm đối tượng để tìm ra các hạn chế, nhược điểm, từ đó khắc phục, sửa đổi, tự hoàn thiện; và đòi hỏi phải được thực hiện một cách sáng suốt, có bản lĩnh để nhìn thẳng vào sự thật. Trong lịch sử dân tộc, ở mức độ khác nhau, ý thức về phản tỉnh đã từng bước hình thành. Gần đây, sau khi một số người viện dẫn là ở nước ngoài có sách Người Mỹ xấu xí, Người Trung Quốc xấu xí nên Việt Nam cũng cần có một cuốn như vậy để nhận thức lại mình, thì phản tỉnh trở nên một vấn đề có tính thời sự. Yêu cầu trên không có gì sai trái, nhưng điều được viện dẫn lại không phải là phổ biến. Thực tế thì loại sách được dẫn ra làm thí dụ lại chỉ đếm trên đầu ngón tay, không phải sách nghiên cứu về văn hóa, dù văn hóa là chủ đề chính. Người Mỹ xấu xí là một tiểu thuyết hiện thực trào phúng, đã được chuyển thể thành tác phẩm điện ảnh. Còn Người Trung Quốc xấu xí là tập tạp văn gồm các ghi chép, phỏng vấn, bài diễn thuyết do Bá Dương thực hiện. Trong cả hai cuốn sách, các tác giả tập trung chỉ trích một số dạng người đang làm phương hại thể diện dân tộc họ; song do lối viết trào phúng, chung chung và nóng vội, nên sự chỉ trích có phần phiến diện. Tuy nhiên, nhan đề "đao to, búa lớn" của hai cuốn sách lại được một vài người khéo lợi dụng làm to chuyện, phóng đại "giá trị".

Một trường hợp không thể không nhắc tới là gần đây đã xuất hiện một số bài viết sử dụng phương pháp so sánh, đối chiếu người Việt Nam với người ở quốc gia khác để nghiên cứu, tìm hiểu văn hóa, tìm hiểu con người Việt Nam. Và thường thì các bài này bỏ qua tất cả những đức tính, phẩm chất tốt đẹp, mà chỉ chăm chăm bêu xấu người Việt Nam như là để thỏa mãn chủ đích về cuốn sách "người Việt xấu xí"! Vừa qua, một nhà phê bình văn học đăng trên blog cá nhân bài Một nước Nhật quá xa xôi, sau đó có một số trang web đăng lại. Với vẻ cao đạo như đã là phong cách riêng, nhà phê bình tổ chức bài viết theo lối bút ký có lồng ghép các chương mục với đề từ hoa mỹ, để làm nổi lên hai chủ đề chính là: ca ngợi Nhật Bản và hạ thấp Việt Nam. Ai cũng biết Nhật Bản là quốc gia phát triển, với nền kinh tế đứng thứ ba thế giới, sự ca ngợi nào đó không phải là điều bất thường. Nhưng ca ngợi như nhà phê bình này thì có khi chính người Nhật Bản cũng không dám nhận, nhất là chỉ sau năm ngày du lịch mà ông đã tự tin để đặt bút viết: Nhật Bản là "hình ảnh đảo ngược của xã hội Việt, người Việt"! Nước Nhật Bản đương đại cũng có vấn đề riêng của họ, họ giải quyết tốt một số vấn đề mà Việt Nam hoàn toàn có thể thực hiện nhưng chưa làm được, hoặc còn làm chưa hiệu quả. Ðáng lẽ nhà phê bình cần tìm hiểu để sẽ cẩn trọng hơn, nhưng hẳn là vì muốn "chê cho đã" nên ông lại chỉ đi tìm những gì phù hợp với tiêu chí riêng? Từng tỏ ra tâm đắc với cuốn sách của Bá Dương, nhưng nhà phê bình nọ không coi cuốn sách chỉ như một gợi ý, nên ông không quan tâm điều Bá Dương thừa nhận: "Chúng ta cũng không thể ca ngợi nước Mỹ là một đóa hoa được. Nếu thật tình nó đẹp như một đóa hoa thì người Mỹ đã không phải dùng đến những nhà lao (...) Thật ra để tự cứu mình, chúng ta không nhất thiết cần phải noi gương nước Mỹ, nước Ðức, nước Nhật".

Sử dụng phương pháp đối lập để hạ thấp Việt Nam, qua mớ luận lý hỗn độn và luận điểm cay nghiệt, cực đoan rồi phóng đại thói xấu của một bộ phận người Việt Nam thành thói xấu của dân tộc, trong bài viết trên, nhà phê bình còn suy diễn, bịa đặt. Ông cho rằng, Việt Nam hiện giờ là một "quốc gia xuất khẩu lưu manh". Mấy dẫn chứng vơ quáo vơ quào trong chuyến du lịch năm ngày chỉ giúp ông hạ thấp hơn dân tộc đã sinh ra ông, không mảy may lưu tâm chính ông cũng là một con dân nước Việt, và mọi điều dù hay, dù dở của dân tộc cũng trực tiếp làm nên con người ông. Hay ông coi mình là người đứng trên dân tộc, đứng ngoài dân tộc?

Ðây không phải lần đầu ông làm công việc để có "cái danh" được một số người xưng tụng. Mấy năm trước, nhà phê bình này từng lập một chuyên đề nhiều kỳ về "thói hư tật xấu người Việt" đăng trên một tờ báo có uy tín. Công việc của ông chủ yếu là trích dẫn từ các bài viết, công trình nghiên cứu văn hóa của một số trí thức ở đầu thế kỷ 20, rồi nhận định ông cha ngày xưa đã ý thức được bài học "người Việt xấu xí"! Nhưng nhà phê bình trích dẫn bằng cách cắt bỏ, lược bỏ không nương tay, chọn lấy những gì được coi là hạn chế của người Việt Nam để lập một danh sách, bỏ qua các ưu điểm, phẩm chất tốt đẹp của dân tộc. Vậy thử hỏi: nếu chỉ được đào tạo, dẫn dắt bởi cái xấu thì con người của ông hôm nay ra sao? Ðể tăng "tính thuyết phục" cho loạt bài viết đó, ông lồng ghép tản văn, ký sự, hồi ký, phát biểu cá nhân không chính thức hoặc có tính chủ quan ở thời kỳ sau làm dẫn chứng. Ông không chú ý rằng khi nghiên cứu văn hóa, dân tộc Việt Nam ở đầu thế kỷ 20, một số tác giả không chỉ xuất phát từ lòng yêu nước mà còn nghiên cứu để phục vụ tư tưởng, lợi ích riêng của họ.

Văn hóa luôn biến động, chuyển dịch để phát triển, do đó người nghiên cứu văn hóa nghiêm cẩn chỉ nên coi các ghi chép khai thác được như tài liệu tham khảo, là nguồn hỗ trợ, bổ sung, quyết không phải là luận điểm cơ bản, chính yếu. Một nghiên cứu chỉ dựa trên sách vở từ thế kỷ trước, với các suy nghĩ đơn lẻ của một số trí thức, mà không đánh giá dựa trên số liệu khảo sát trực tiếp từ thực tế, chắc chắn thiếu tính thuyết phục, càng không thể trở thành một tác phẩm nhân học. Tùy tiện trích dẫn với ý đồ riêng, không phải là công trình tổng thuật toàn bộ ý kiến của các tác giả thời trước để đưa ra một toàn cảnh, rốt cuộc thì chỉ nhằm thỏa mãn thói kiêu kỳ của một bộ phận người vốn ảo tưởng về "tầm cao văn hóa, văn minh" của mình so với đồng bào, với dân tộc.

Thiết nghĩ, nghiêm khắc với bản thân là yêu cầu đầu tiên và quan trọng nhất với bất cứ ai muốn tự phản tỉnh và phản tỉnh cộng đồng. Thứ nữa, dù là bài học cá nhân rút ra, thì khi hướng tới phản tỉnh cộng đồng; tùy mức độ, sức "nóng" của vấn đề mà bài học thu được có thể tác động tới cộng đồng, và có thể làm thay đổi nhận thức, hành động của cộng đồng, xã hội. Vì thế, ý thức về phản tỉnh và hành vi phản tỉnh tuyệt đối không được xuất phát từ mặc cảm cá nhân, phải dựa trên nguyên tắc khách quan - toàn diện - cụ thể, tránh đưa ra kết luận phiến diện và cực đoan. Từ nguồn gốc và bản chất của nó, có thể nói phản tỉnh chân chính là việc làm hữu ích và cần thiết, giúp mỗi con người và mỗi cộng đồng nhìn nhận đúng mọi hay - dở, mạnh - yếu, đẹp - xấu,... của bản thân, của cộng đồng, từ đó triển khai kế hoạch khắc phục cái dở, cái yếu, cái xấu,... thông qua hành động hướng tới sự hoàn thiện của cộng đồng. Nếu không xác định mục đích lành mạnh, sẽ đi vào lối phản tỉnh cực đoan, lợi dụng phản tỉnh nhằm dựng bức tranh u ám về cộng đồng, không đưa ra bất cứ ý kiến đóng góp tích cực nào. Vì thế khi đề cập tới yếu tố tiêu cực để phản tỉnh, cần nhận thức rằng, mọi cộng đồng luôn mang trong mình các đặc điểm riêng, có tích cực và tiêu cực. Nhưng mọi cộng đồng sẽ không thể phát triển nếu không thấy rõ một điều: chính truyền thống lịch sử, văn hóa cùng những yếu tố tốt đẹp, nhân văn,... mới là sức mạnh nội sinh để tồn tại, phát triển.

Nguồn:Nhân Dân
LinkedInPinterestCập nhật lúc:

Nội dung liên quan

  • Thói hư tật xấu của người Việt: không chuyên nghiệp, trẻ dở dở ương ương, già kém thích ứng, không gì không dám làm

    01/07/2019Vương Trí NhànXã hội Việt Nam ngày nay đứng giữa những tấn kịch, tâm lý phần đông chừng đã mất hẳn thú sinh nhân, trong óc lại nảy ra cái quái tượng, nhường bước cho ma dẫn lối quỷ đưa đường mà chính mình không rõ là người gì, sẽ làm việc gì, nay không biết mai...
  • Thói hư tật xấu của người Việt: thủ cựu, ngại thay đổi

    03/06/2019Vương Trí NhànTrước hết nông dân ta ngày nay đều còn dốt nát. Bởi dốt nên thủ cựu mà thủ cựu một cách bướng bỉnh. Bao nhiêu điều gì mới lạ khác và thói thường, với sự quen dùng, họ đều coi như không tốt và không bao giờ có ý tò mò muốn dùng. Đại đa số chỉ sống lần hồi từng ngày, nên họ không hề có những sự trông xa hoặc lâu dài và phiền phức rắc rối...
  • Những bài học rèn nhân cách của người Việt xưa

    28/03/2019Chí MinhTôi tự hào vì mình là người Việt với một truyền thống văn hóa, đạo lý tốt đẹp. Nhưng tôi thấy xấu hổ vì những tính xấu của người Việt. Bạn đừng tự ái vì những bài viết chê trách người Việt xấu tính vì liều “thuốc đắng” đó là sự thật...
  • Ánh sáng và sự tăm tối

    17/03/2019Nguyễn Tất ThịnhTại sao có biết bao nhiêu tác phẩm văn hóa phát tỏa như ánh sáng, bao nhiêu văn minh rực rỡ lấp lánh của nhân loại…nhưng có hiện tượng ‘ xã hội tăm tối’ và những ‘con người tối’ như thế trong nhân sinh không? Tôi quan sát và tự trả lời : rất nhiều…thì cũng giống như hiện tượng thiên văn nêu trên mà thôi.
  • Khí chất sống kém sinh ra sự nhược tiểu

    19/02/2019Nguyễn Tất ThịnhKế tục tinh thần tôi đã viết trong sách ‘Bàn về Văn hóa người Việt’, những điều mà tôi quan sát được, ghi dưới đây, thực là gặp ở khá nhiều người, nhiều nơi… Có thể vụn vặt trong đời sống bình thường hàng ngày, nhưng nhìn rộng ra xã hội, nếu chúng phổ biến đến mức tích tụ khí nhược tiểu thì tương lai sẽ u tối lắm thay, mong gì đóng góp tích cực được cho Thế giới ?!
  • Người Việt cần bớt… khôn

    12/09/2018Quảng YênĐi tiếp xúc những người tài giỏi của “Tây” về, cứ băn khoăn không biết sao họ thật thà thế mà lại… giỏi được nhỉ? Thật thà à? Báo vẫn đăng những ông Tây lừa bị bắt đó thôi...
  • Cái xấu và năng khiếu ngụy biện của người Việt

    28/11/2018TS. Lương Hoài NamKhông ít người lấy sự nghèo để biện minh, bảo vệ sự tồn tại cho nền giao thông xe máy, nạn lấn chiếm lòng đường, vỉa hè… Một số người thậm chí còn đấu tranh để những thứ không phù hợp với các đô thị hiện đại, văn minh này tồn tại vĩnh viễn, bất chấp những hậu quả khủng khiếp...
  • Thói ngụy biện ở người Việt

    28/02/2017BTĐTrong cái sự thực phức tạp, mờ mờ ảo ảo của vấn đề, có cái đẹp riêng. Không phải cái đẹp trơn tru, tròn trĩnh, nhưng là cái đẹp khắt khe của sự thật. Tương tự, một lời phát biểu nghịch lí có cái đẹp của nó, vì nó có thể đánh thức chúng ta về một thế giới phức tạp, một thế giới không nằm gọn trong đúng/sai, tốt/xấu, bạn/thù. Có lẽ đã đến lúc chúng ta nên vượt qua chính mình bằng cách cho các tế bào trí tuệ có cơ hội làm việc.
  • Hố đen Văn hóa

    12/04/2015Nguyễn Tất ThịnhLà những ‘khoảng tối’ về Văn hóa tồn tại trong Cộng đồng xã hội, lâu dần, và mở rộng, phát triển đến một quy mô lớn hơn, nó sẽ trở thành một ‘lực lượng’ giống như ‘Black Hole’ trong Vũ Trụ, có thể hút được vào nó cả ‘ánh sáng lương tri’ , làm lệch lạc xiên xẹo các quỹ đạo có định hướng phát triển, nuốt chửng những nỗ lực đang theo những quy luật bình thường, làm vỡ vụn những chương trình hữu ích đang triển khai khác….
  • Khai minh và trưởng thành

    10/04/2013Ngân Hà (ghi)“Thế hệ cha tôi, nếu còn sống thì ông đã 110 tuổi, chưa thể hiểu khái niệm tự do như chúng ta ngày nay. Như nhiều nhà nho khác, cụ hiểu tự do theo hàm ý xấu: tự do là tự tung, tự tác, vô pháp, vô thiên! Điều này không lạ, vì khi khái niệm “freedom” của phương Tây được các học giả Nhật Bản dịch là “tự do”, các nhà nho Nhật Bản cũng phản đối quyết liệt. Cần hơn nửa thế kỷ, khái niệm này mới được các nước Đông Á chấp nhận và hiểu theo đúng nghĩa của nó”...
  • Thói hư tật xấu của người Việt: trống rỗng, dễ dãi, chê bai bừa, thô lỗ

    11/11/2014Vương Trí NhànỞ các làng quê đâu đâu cũng thấy một sự mê muội bướng bỉnh gian dối, đâu đâu cũng thấy những thói rượu chè cờ bạc khao vọng ma chay kiện cáo. Sự nghèo nàn về tinh thần và từ khi nền học cũ đã tàn, sự thiếu thốn về luân lý đổ thêm vào sự đói rét và ốm đau để làm cho người dân quê Việt Nam cực kỳ khổ sở...
  • Cùng nghĩ về Nước Việt

    12/06/2014Nguyễn Tất ThịnhCác Bạn tự đánh dấu tích vào từng nội dung khi thống kê xung quanh mình suốt từ trước đến hiện tại: ( 10 trường hợp / 10 ví dụ ) mà các bạn thấy có thực ở từng người hay từng nhóm…
  • Khi cái ác lên ngôi

    23/05/2014Yên Trang (thực hiện)Cái ác hành hoành, người tốt, người có đạo đức, vốn là rường cột của xã hội họ lại phải lui về thúc thủ, bàn quan. Bởi vì nếu can thiệp họ sẽ gặp tai họa, gặp rắc rối. Chúng ta vẫn biết những câu chuyện về những nhà báo viết về chống tiêu cực phải vào tù, chúng ta biết những người viết ca khúc chống Trung Quốc bị bắt. Còn những người làm thất thoát hàng trăm tỷ đồng chẳng bị sao cả, có chăng cũng chỉ đi tù sơ sơ. Điều đó làm xã hội đang đi xuống chứ không phải đi lên...
  • Thói hư tật xấu của người Việt: Phù phiếm, sợ mang tiếng, nói liều làm ẩu, mưu danh bằng hạ nhục

    27/03/2014Vương Trí NhànHạng quân tử ở nước ta mà tôi thấy hầu hết ở trong cái phạm vi của Tống nho. Giữ mình đừng đánh bạc, đừng uống rượu, đừng mang tiếng xấu, ấy là họ kể chắc mình làm quân tử rồi.
  • Khai sáng là gì?

    02/02/2014Michel FoucaultBản thảo “Khai sáng là gì?” của Foucault xuất hiện lần đầu qua Anh ngữ in trong The Foucault Reader (1984), do Paul Rabinow biên tập, Catherine Porter chuyển ngữ. Cũng như Kant trong tiểu luận Trả lời cho câu hỏi: Khai sáng là gì?/ Beantwortung der Frage: Was ist Aufklärung?, Foucault viết bài này nhằm trả lời và tranh luận với Jürgen Habermas (về sự phê phán trong Diễn ngôn triết lý của Hiện đại/ Der philosophische Diskurs der Moderne) và với Walter Benjamin về Baudelaire, mà tôi sẽ bàn tới sau phần dịch thuật.
  • Không có gì nhiều trong sách của các cây viết trẻ

    31/07/2013Hồ Hương GiangSách của người Việt trẻ độc thân có gì? Không có gì nhiều. Hiếm tham vọng, ít kỹ thuật, ít tầm nhìn và mục tiêu to lớn, không tìm cách giải quyết những vấn đề vĩ mô .., nhưng dường như chúng có thể trở thành đối trọng của truyện ngôn tình Trung Quốc đang lan rộng trên thị trường. Sách của người Việt trẻ độc thân có gì? Không có gì nhiều.
  • Thói hư tật xấu của người Việt: Khéo tay mà trí không khôn, thiếu tinh thần cầu học

    27/03/2013Vương Trí NhànPhải nhận rằng người mình không ham học mấy. Thí dụ như người đỗ bằng tốt nghiệp, có công ăn việc làm thì thôi , không chịu học thêm. Tôi cho thế là nhầm lắm. Người ta dạy cho bấy nhiêu là để cho mình tạm đủ sức mà học lấy, khi ở trường ra mắt là chỗ khởi hành, mình lại tưởng đến nơi rồi...
  • Đi tìm nguồn gốc của tình hình suy thoái đạo đức trong xã hội

    08/02/2013Trần Hữu QuangĐâu là những nguồn gốc sâu xa của tình trạng xuống cấp và suy thoái đạo đức trong xã hội Việt Nam ngày nay? Bài này đề ra một giả thuyết để trả lời cho câu hỏi này bằng cách dựa trên khái niệm hệ thống và khái niệm “tự trị” của Immanuel Kant. Giả thuyết này bao gồm hai vế chính, đó là tính chất “ngoại trị” của nền đạo đức xã hội, và tình trạng “nhà nước hóa” xã hội dân sự trong xã hội Việt Nam hiện nay...
  • Thói hư tật xấu của người Việt: Bệnh thành tích, ỷ lại, thích bắt chước

    07/05/2007Vương Trí NhànCái mà ta gọi là tự trào văn học do chế độ phong kiến và chế độ thực dân để lại chỉ là những hình thái hết sức gầy còm bạc nhược. Nền văn học bình dân chưa được phát triển. Bản sắc của dân tộc luôn luôn bị bóp chẹt dưới tư tưởng bản xứ xưa kia, nghĩa là kẻ học trò của tư tưởng phong kiến Trung Hoa và sau đó là tôi đòi của chủ nghĩa thực dân Pháp.
  • xem toàn bộ